Gat in de markt
In 1644 reisde de jonge Alkmaarse kunstenaar Allart van Everdingen door Noorwegen. Een inspirerende ervaring, bepalend voor zijn loopbaan. Hij maakte nadien talloze schilderijen, tekeningen en etsen van ruige landschappen met watervallen, blokhutten en sparren. Deze op het eerste gezicht realistische snapshots van de Noorse natuur blijken bij nadere beschouwing artistieke constructies te zijn, bedacht en uitgevoerd in de werkplaats. Hiermee creëerde Van Everdingen een nieuw genre in de Nederlandse kunst, dat gretig aftrek vond en nagevolgd werd.

Allart van Everdingen, Waterval te Mölndal, 1644 of kort daarna, bruine inkt over zwart krijt, gewassen in bruin en grijs, blauwe waterverf, wit gehoogd, 197 x 194 mm, Gemeente Mölndal

Dramatische zeegezichten
Allarts imponerende berggezichten vormden bovendien in de negentiende eeuw een belangrijke inspiratiebron voor de schilders van de romantiek. Maar hij maakte meer: dramatische zee- en riviergezichten, Hollandse landschappen vol verhalende details en voorstellingen van de bronnen bij Spa. Ook vervaardigde Van Everdingen een serie sprookjesachtige prenten van het verhaal van Reinaert de vos.

Allart van Everdingen, Bomen aan het water, ca 1650-1660, olieverf op doek, 76,6 x 66,5 cm, Stedelijk Museum Alkmaar / Foto © René Gerritsen

Kijkje in Allarts keuken: Reinaert de vos
Over Reinaert de vos worden al sinds de middeleeuwen verhalen verteld. Hij neemt andere dieren in de maling, maar ontloopt steeds zijn straf. Allart van Everdingen maakte rond 1670 een serie van 57 etsen bij Reinaerts avonturen, met levensechte dieren in prachtige landschappen. Ter voorbereiding op die prenten tekende hij veel ontwerpen. Zulk werkmateriaal werd meestal na gebruik weggegooid, maar in dit geval is het bewaard gebleven. In de middenzaal tonen we een bijzondere selectie van deze prenten en tekeningen in een compacte doe-tentoonstelling voor alle leeftijden. 

Allart van Everdingen, ontwerp voor de titelprent van Reinaert de vos, ca. 1665-1675, bruine inkt, gewassen in bruin, lichtgrijs gehoogd, op bruin geprepareerd papier, 94 x 118 mm, The British Musuem, Londen / foto ©The Trustees of the British Museum

Fotograaf Pascal Vossen in Allarts voetsporen
In het najaar van 2019 reisde fotograaf Pascal Vossen samen met conservator Christi Klinkert (Stedelijk Museum Alkmaar) door de zuidelijke kuststreek van Zweden en Noorwegen. Vossen maakte foto’s van motieven en locaties die Allart in kunstwerken vastlegde, als vooronderzoek voor de tentoonstelling. Maar hij registreerde ook hoe hedendaagse bezoekers en bewoners zich verhouden tot het grootse Scandinavische landschap. Dat laatste thema staat centraal in de focuspresentatie In Allarts voetsporen.

Pascal Vossen, Blokhutten in Telemark, september 2019

Op de kaart
De tentoonstelling Allart van Everdingen (1621-1675). Het ruige landschap past naadloos in de reeks monografische tentoonstellingen van Alkmaarse meesters die Stedelijk Museum Alkmaar in de afgelopen jaren heeft gemaakt, zoals Dit is Van der Heck. Schilderswerkplaats in de Gouden Eeuw, Vleiend penseel. Caesar van Everdingen (1616/1617-1678) en Meester van het licht. Emanuel de Witte (1617-1692). Met deze exposities zet het museum minder bekende kunstenaars op de kaart en brengt de opmerkelijke culturele rijkdom van het zeventiende-eeuwse Alkmaar voor het voetlicht.

Allart van Everdingens werk is vandaag de dag minder bekend. Ongetwijfeld speelt daarbij een rol dat een van zijn navolgers, Jacob van Ruisdael, uitgroeide tot de belangrijkste landschapsschilder van de zeventiende eeuw. Door de glans van Van Ruisdaels reputatie is Van Everdingen in de loop der tijd wat in de schaduw komen te staan. Onterecht, want het oeuvre van Allart is verrassend rijk en gevarieerd. Alle reden dus om het werk van deze Hollandse schilder, tekenaar en etser onder de aandacht te brengen.

Catalogus
Bij de tentoonstelling is prachtige catalogus verkrijgbaar met bijdragen van Christi M. Klinkert, Yvonne Bleyerveld, Ellis Dullaart, Erik Hinterding, Paul Knolle, Cynthia Osiecki en Marjan Pantjes. Het boek (Nederlands of Engelstalig) is verkrijgbaar in onze museumshop of online te bestellen via nai010 uitgevers.

Foto: Allart van Everdingen, nai010 uitgevers 2021

De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door:
Ekkart Fonds van de Vereniging Rembrandt, dankzij een schenking van Stichting Dames Spoorenberg | Fonds 21 | Mondriaan Fonds | Prins Bernhard Cultuurfonds | Samenwerkende Maritieme Fondsen (Vaderlandsch Fonds ter Aanmoediging van ’s-Lands Zeedienst, Directie der Oostersche Handel en Reederijen, De Prins Hendrik Stichting en Admiraal van Kinsbergenfonds) | TAQA Cultuurfonds.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft namens de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en de Minister van Financiën een indemniteitsgarantie toegekend.

De tentoonstelling is tot stand gekomen in samenwerking met het RKD – Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis, Den Haag