Meester van het licht
Emanuel de Witte
ARCHIEF- Dit najaar zet Alkmaar één van de meest getalenteerde schilders uit de Gouden Eeuw in de schijnwerpers: Emanuel de Witte (1617-1692). In 2017 is het 400 jaar geleden dat De Witte in Alkmaar werd geboren. Het is de eerste keer dat er een monografische tentoonstelling aan Emanuel de Witte wordt gewijd. Dat is opmerkelijk, gezien het feit dat hij als grootste schilder van kerkinterieurs uit de tweede helft van de Gouden Eeuw wordt beschouwd. Met bijzondere bruiklenen uit binnen- en buitenlandse collecties toont Stedelijk Museum Alkmaar de veelzijdigheid van De Witte’s oeuvre en zijn meesterschap in perspectief en licht. De tentoonstelling heeft geleid tot nieuwe inzichten over zijn werk.
Alkmaarse schilders
Emanuel de Witte groeide op in Alkmaar en was een stad- en leeftijdgenoot van de kunstenaar Caesar van Everdingen (1616/1617-1678). Zijn vader Pieter de Witte was hoofd van de Franse school. De jonge Emanuel volgde zijn opleiding bij stillevenschilder Evert van Aelst (1602-1657) in Delft. Daarna keerde hij terug naar zijn geboortestad, waar hij zich in 1636 inschreef bij het Sint-Lucasgilde, de vakvereniging voor schilders. Over zijn werk uit deze periode is helaas niets bekend.
Klantenkring van formaat
Na een kort verblijf in Rotterdam en tien jaar Delft verhuisde Emanuel de Witte opnieuw. Ditmaal naar Amsterdam. Daar was hij op dat moment de enige architectuurspecialist. De Witte wist al snel zijn reputatie te vestigen. Tekenend voor deze reputatie is dat hij al in 1654 door de dichter Jan Vos onder de belangrijkste kunstenaars van zijn tijd werd gerangschikt – in één adem met Rembrandt en Govert Flinck. Inventarissen en andere oude bronnen geven een indruk van zijn klantenkring: een architect, een koster, de kerkmeesters van de Oude Kerk in Amsterdam. Hij schilderde ook op bestelling. Een van zijn opdrachtgevers was niemand minder dan de koning van Denemarken, Frederik III. Het was vooral de fenomenale lichtbehandeling waarmee hij indruk maakte: als geen ander wist hij te spelen met zonlicht dat door hoge kerkramen naar binnen valt en op zuilen en wanden reflecteert. Hij schilderde niet alleen protestantse – en katholieke gebedshuizen, maar introduceerde ook het imposante interieur van de Portugese synagoge te Amsterdam in de schilderkunst. Bekijk de korte film (1,5 minuut).
Levendig en anekdotisch
Meer dan veel andere schilders in hetzelfde genre, worden de composities van De Witte bevolkt door mensen die zijn werken een levendig, soms zelfs anekdotisch karakter geven. Kinderen krijgen de borst, er worden graven gedolven en hondjes lopen rond. Wie het werk van Emanuel de Witte vandaag de dag in ogenschouw neemt, wordt getroffen door de verrassende veelzijdigheid van zijn oeuvre. Naast de Delftse en Amsterdamse kerkinterieurs waaraan hij zijn reputatie dankt, vervaardigde hij marktgezichten, genretaferelen, portretten en historiestukken. En bijna zonder uitzondering van grote levendigheid en hoge kwaliteit. Dankzij bijzondere bruiklenen uit binnen- en buitenland kunnen we de variëteit en de kwaliteit van De Witte’s oeuvre in Stedelijk Museum Alkmaar in de volle breedte laten zien.
Emanuel de Witte, 'De binnenplaats van de Beurs in Amsterdam', 1653, Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam; bruikleen Stichting Willem van der Vorm /foto Studio Tromp, Rotterdam
Kleurrijke levenswandel
Verschillende bronnen beschrijven de schilder – die een kleurrijke levenswandel en bepaald geen makkelijk karakter moet hebben gehad – met zoveel verve dat we een duidelijk beeld van hem krijgen. Dankzij ‘zynen weerborstigen aart’ (aldus biograaf Arnold Houbraken in 1718) raakte hij keer op keer verzeild in ruzies, conflicten en rechtszaken. Geplaagd door persoonlijke problemen met verhuurders en achterstallige betalingen pleegt hij in 1692 uiteindelijk zelfmoord. Daarmee kwam een tragisch einde aan een kleurrijke loopbaan.
RTVNH bezocht de tentoonstelling en maakte dit item over de tentoonstelling. Bekijk hier de uitzending van AVRO/TROS 'Nu te Zien' met Ann Demeester.
Van een inlooprondleiding tot een expertlezing
Gedurende de tentoonstelling vinden er diverse activiteiten bij de tentoonstelling plaats. Van inlooprondleidingen op zondag tot expertlezingen en een rondleiding door de directeur.
Ook te zien (11 november t/m 2 april 2018)
De beeldtraditie waarin Emanuel de Witte werkte, is tot op de dag van vandaag een inspiratie voor kunstenaars. De hedendaagse fotograaf Thomas Struth (1954, Geldern-Duitsland) is daarvan een voorbeeld.
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een publicatie uitgegeven onder redactie van kunsthistoricus Gerdien Wuestman. Uitgegeven door Waanders en de Kunst, € 27,50 (ook verkrijgbaar in de Museumwinkel)
Van 23 september 2017 t/m 21 januari 2018
Concept en samenstelling van de tentoonstelling Ruud Priem, hoofdconservator Hospitaalmuseum (Memlingmuseum), Musea Brugge. De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door Mondriaan Fonds, het Prins Bernhard Cultuurfonds, Fonds 21 en het VSBfonds. Onze speciale dank gaat uit naar alle bruikleengevers, adviseurs en overige betrokkenen.
